Główny bohater filmu Szymon Pietruszka traktuje życie jak wielką przygodę - z jednej strony jest cyniczny, zdrugiej zaś kieruje się swoiście pojętym poczuciem honoru. W młodości zabijaka i uwodziciel, w czasie wojny jest przypadkowym bohaterem. Po wojnie zostaje urzędnikiem, traci radość życia i zaprzepaszcza ostatnią szansę swojego życia, jaką jest spóźniona, ale chyba po raz pierwszy prawdziwa miłość. Okaleczony w wypadku samochodowym postanawia dokonać czegoś sensownego: decyduje się zbudować grobowiec dla całej swojej, rozproszonej po świecie rodziny. Los Szymona podporządkowany jest Michałowi, jego starszemu bratu. Michał, najzdolniejszy z czterech braci Pietruszków, jeszcze przed wojną wyjechał do miasta, gdzie najpierw terminował u krawca, by w końcu zetknąć się w jakiejś fabryce z lewicową ideologią. Do rodzinnej wsi powrócił dopiero po wojnie w luksusowym, dygnitarskim samochodzie, przywożąc mnóstwo prezentów. Wkrótce jednak znowu wyjechał, by pojawić się po kilku latach - tym razem bez pieniędzy, pogrążony w apatii, niemal obłędzie.